دانستنی ماه:
روزگار مکتبخانه و ملا
در روزگاران قدیم دانش آموزان با تشکچه ای زیر بغل به مکتب می رفتند، اما حالا هر دانش آموز لپ تاپی در کوله دارد.
با پیشرفت تکنولوژی و روی کار آمدن شیوه های جدید آموزشی، نحوه مدرسه رفتن، درس خواندن و استفاده از وسایل کمک آموزشی تغییر پیدا کرده و مدارس و دانش آموزان امروزی تفاوت های بسیاری با مکتبخانه های قدیم و حتی مدارس قدیم و شاگردان آنها که پایه های مدارس امروزی هستند، دارند.
این روزها اگر چه میان مکتبخانه و مدرسه فاصله زیادی وجود دارد و این فاصله ماهیت این دو را به کلی از هم جدا می کند، اما ریشه های مدرسه های امروزی را می توان به شکلی در مکتبخانه های از یاد رفته دیروز یافت؛ مکتبخانه هایی که تا ۳ نسل پیش تنها کانون آموزش اجتماعی بودند.
در گذشته مکتبخانه به نخستین محل آموزش و تربیت گفته می شد و مدیر آن را معلم، مکتبدار، ادیب، ملا یا می نامیدند. مکتبخانه ها در دوران نه چندان دور در ولایت ها، قصبه ها و حتی آبادی های دورافتاده برقرار بودند. این کانون های عجیب و در عین حال جالب برای خود، آیین ویژه ای داشتند و در برخی مناطق مسجد نامیده می شدند و در هر جایی همانند گوشه یک مسجد قدیمی و کوچک یا کنج حیاط یک خانه می توانستند پیدایش یابند. مکتبخانه ها از وسایل و امکانات تحصیلی، فقط فضای مسقفی داشتند که شاگردان را از گرما، سرما، باد و باران حفظ می کرد و چند حصیر یا نمد کهنه کف مکتبخانه را می پوشاند. مکتبدار برای تدریس معمولاً شهریه ای نمی گرفت، چرا که از دید اعتقادی، گرفتن دستمزد برای تدریس مردود بود و تنها مکتبداری که سمت یا عنوان مذهبی نداشت از این قاعده مستثنی بود و نیاز های معیشتی او از راه مکتبداری فراهم می شد. وسایل تحصیلی آن زمان بسیار ساده بود. هرکس که قصد تحصیل داشت، باید تشکچه می آورد و جای مناسبی را در مکتب آماده نشستن می کرد و همین که ساعت تعطیلی می رسید، هرکس تشکچه را همراه خود به خانه برمی گرداند. افزون بر این دانش آموزان خورجین کوچکی نیز از نوع جاجیم می آوردند و کتاب، قلمدان و غذای خود را در آن جای می دادند.
در فصل زمستان به نوبت، سوخت مکتب را یکی از شاگردان تأمین می کرد. گاهی اوقات که توافقی نبود هرکس منقل کوچکی مملو از آتش به همراه خود می آورد و از گرمای آن بهره می گرفت. آن روزها برای گرم کردن مکتب بیشتر بخاری دیواری متداول بود و در انتهای محل مکتب قرار داشت.در آن زمان شیوه آموزش در مکتبخانه ها انفرادی بود. شاگردان مکتبخانه تابستان در حیاط و زمستان در اتاق بر تشکچه ای که از خانه می آوردند، می نشستند و رحل یا لوح در پیش می گرفتند. لوح یا رحل صفحه ای فی بود که با مرکب یا جوهر روی آن نوشته و سپس آن را می شستند.
هنگام درس دادن مکتبدار یا ملا داخل مکتبخانه بر سکویی می نشست و ترکه ای در دست و گاهی قلیانی زیر لب داشت. نخست شاگردان بزرگ تر جلو می آمدند، درس را از ملا می گرفتند و سپس آنان مأمور آموزش به دیگران می شدند. هر کودک پس از گرفتن درس، وظیفه داشت بر جای خود بنشیند و درس خود را یکسره با صدای بلند بخواند و تکرار کند، به گونه ای که در مکتبخانه پیوسته صدای شاگردان بلند و با هم آمیخته و با حرکت متفاوت بدن آنها همراه بود. زیرا ملای مکتب معتقد بود بلند خواندن درس باعث می شود نخست شاگرد تلفظ کردن کلمه ها را فرا بگیرد، سخن گفتن بیاموزد و به اصطلاح زبان باز کند و دوم آن که حواس خود را متوجه و متمرکز درس کند. از برکردن، مهم ترین روش یاد گرفتن بود و ذوق و استعداد شاگرد و به طور کلی فهمیدن و فکر کردن مورد توجه نبود. در مکتبخانه های قدیم خط زیبا اعم از درشت یا ریز که اولی به نام مشق و دومی به نام کتابت مرسوم بود، ملاک و معیاربرداشت تحصیلی بود. هرکس در هر مقطع تحصیلی خط خوبی نداشت مورد توجه واقع نمی شد. در واقع خط خوب پوششی مناسب برای بی دانشی بود.
در آن زمان آنچه می نوشتند با قلم نی و مرکب سیاه بود. سر قلم فی و مرکب های رنگی بویژه مرکبی که از جوهر گرفته بودند نه تنها مردود بود، بلکه اگر دانش آموزی از چنین وسایلی استفاده می کرد، تنبیه جانانه ای را به رایگان می خرید. نوشتن هر مطلب در آغاز روی زانوی راست صورت می گرفت و دانش آموز زمانی به اوج کمال خود می رسید که می توانست ایستاده، قلمدان و دوات را در شال کمر خود گذارد و بی آن که قلم خوردگی پیدا شود، بدون پیش نویسی کتابت کند و قواعد و نظم سطور نوشته را نیز به نحو مطلوب و به اصطلاح آن روز من البدو و الی ام رعایت کرده باشد. آنگاه بود که نویسنده از دید تحصیلی در درجه عالی قرار داشت و عنوان میرزا می گرفت.
مکتبخانه ,های ,ای ,دانش ,شاگردان ,درس ,در مکتبخانه ,و در ,بود و ,را می ,مکتبخانه های
درباره این سایت